‘Zonder groene vrijwilligers zijn we nergens’
Vrijwilligers zijn onmisbaar voor natuurbeheer en -behoud. Dat stellen de provincie Noord-Brabant en ‘groene’ organisaties die daar actief zijn. Tegelijk zien zij het vrijwilligersbestand vergrijzen en de biodiversiteit achteruitgaan. Werkend aan een ommekeer zijn de eerste successen al te melden.
In de Brabantse natuur zijn naar schatting ruim 10.000 mensen wekelijks of maandelijks actief als vrijwilliger. Aangestuurd door verschillende groene organisaties als Brabants Landschap en IVN Natuureducatie zetten zij zich in voor flora en fauna. 10.000 lijkt veel, toch is nieuwe aanwas wenselijk.
Enerzijds omdat de groep groene vrijwilligers gemiddeld steeds ouder wordt. Wie moet dat stokje straks van hen overnemen? Anderzijds is de biodiversiteit van de natuur in gevaar.
Duizend planten en dieren in Brabant zijn bedreigd in hun voortbestaan door de afgenomen omvang en kwaliteit van hun leefgebieden. Zo gaat het met de weidevogels ronduit slecht. Stikstofdepositie en extreme weersomstandigheden zijn belangrijke oorzaken van de afnemende biodiversiteit.
Provincie ondersteunt
Veel (groene) organisaties en vrijwilligers zetten zich in om het tij te keren. De provincie Noord-Brabant ondersteunt ze daarbij op verschillende manieren.
Zo subsidieert ze het Buurtnatuur- en Buurtwaterfonds, waarbij burgers een aanvraag kunnen doen om hun omgeving groener, mooier en beter bestand tegen extreem weer te maken. En ook het crowdfundingplatform Brabanders voor Natuur: sinds 2018 draagt de provincie bij aan campagnes – inmiddels 46 succesvolle – voor groene initiatieven.
De provincie helpt niet alleen met geld. Ook organiseerde ze in 2019 een structurele samenwerking: Impuls groene vrijwilligers. Door samenwerking en krachtenbundeling van de groene partners worden kansen voor crossovers, aanpak van problemen en nieuwe projecten onderzocht en opgepakt.
Robin van Dijk (op foto links)| Provincie Noord-Brabant
“We zien dat vrijwilligers veel werk verzetten. Dat zit ’m in het inventariseren van allerlei soorten. Ze zorgen voor tienduizenden waarnemingen waar wij veel aan hebben."
Draagvlak vergroten
“Wij steunen niet direct, maar altijd via de organisaties die met vrijwilligers werken”, zegt Robin van Dijk. Hij is bij de provincie beleidsmedewerker natuur en landschap. Binnen die functie neemt hij het thema groene vrijwilligers voor zijn rekening.
“We zien dat ze veel werk verzetten. Dat zit ’m in het inventariseren van allerlei soorten. Ze zorgen voor tienduizenden waarnemingen waar wij veel aan hebben. En ze steken de handen uit de mouwen als het gaat over landschapsbeheer, bijvoorbeeld wilgen knotten.”
Ook heel belangrijk is volgens hem het vergroten van het draagvlak voor natuurbeleid. Vrijwilligers bespreken dat met agrariërs en grondeigenaren bij wie zij over de vloer komen. Er zitten mensen bij die educatie en lezingen verzorgen, excursies houden, boeken schrijven of nieuwsbrieven maken.
Van Dijk: “We hebben een aantal jaren geleden uitgerekend dat deze vrijwilligers destijds voor ongeveer 9 miljoen euro per jaar aan werk verzetten voor natuur en landschap in Brabant. Dus ook vanuit kostenoogpunt is het een belangrijke en onmisbare groep.”
Marjolein Jellema| Brabants Landschap
"Bij ons heeft iedereen een diep besef dat we zonder vrijwilligers nergens zijn. Ze zijn onze oren, ogen en handen in het veld."
‘Onze oren, ogen en handen’
Brabants Landschap werkt dagelijks met vrijwilligers. Hoofd landschapsbeheer Marjolein Jellema van deze organisatie schat hun aantal op 4500. “Bij ons heeft iedereen een diep besef dat we zonder vrijwilligers nergens zijn. Ze zijn onze oren, ogen en handen in het veld.”
Een van de belangrijke vrijwilligersnetwerken voor Brabants Landschap zijn volgens haar de mensen die zich bezighouden met uilen (zie kader). “Het ging heel slecht met uilen in de provincie, maar nu kunnen we zeggen dat het over het algemeen best oké met ze gaat. En dat is heel erg te danken aan alle vrijwilligers die overal uilenkasten ophangen en controleren. In Brabant op zo’n 5000 adressen.”
De provincie ondersteunt via Brabants Landschap de vrijwilligersgroepen die zich bezighouden met de bescherming van uilen, weide- en akkervogels en met landschapsbeheer.
‘Andere manier van werken’
Zowel Jellema als Van Dijk ziet het bestand aan groene vrijwilligers vergrijzen. De aansluiting van jongeren bij de bestaande vrijwilligersgroepen is daarom voor de provincie een belangrijk onderwerp. “We hebben nu een paar trajecten uitgezet om jongeren zelf oplossingen te laten bedenken”, geeft Van Dijk aan, “onder meer via ons innovatieve programma BrabantNEXT.”
Inmiddels weet hij wat nieuwe vrijwilligers belangrijk vinden. “Ze willen kunnen kiezen uit een ruim aanbod. De trend was, vooral bij ouderen, om jarenlang binnen één clubje met één onderwerp bezig te zijn. Dat is niet langer zo. Het is een andere manier van werken geworden en dat is wennen voor de betrokken organisaties.” Ook moet volgens hem vooraf duidelijk zijn hoeveel tijd de werkzaamheden in beslag nemen. Mensen willen nergens aan vastzitten, zich vooral flexibel inzetten en ook makkelijk kunnen stoppen. Verder moeten nut en impact van activiteiten helder zijn en willen met name jongeren nieuwe mensen ontmoeten.
‘Leeftijdgenoten betrekken’
Ook Brabants Landschap is veel met jongerenprojecten bezig. Zo zijn er de Groene Traineeships, waarbij mensen tussen de 16 en 30 jaar met een vrijwilligersproject aan de gang gaan. “We doen er nu één samen met IVN Natuureducatie”, weet Jellema: Breng van Goghs landschap tot leven.
“Jongeren worden hierbij ondergedompeld in het landschap van Van Gogh, om te leren hoe dat eruit moet hebben gezien en hoe de schilder het zag. Zo hebben ze geleerd om een heg te vlechten. Dit voorjaar organiseren zij nog een natuurbelevingsdag waarbij leeftijdgenoten worden betrokken.”
Je hebt vrijwilligers … én supervrijwilligers
Bij de oprichting van Vereniging vogelwacht de Maasheggen in 1991 werd Leo Daanen voorzitter. Nu, 33 jaar later is de Brabander dat nog altijd, maar hij is ook nog penningmeester en verricht secretarieel werk. “Ik heb weleens gevraagd om een opvolger, maar niemand wil”, zegt de 67-jarige inwoner van Beugen (bij Boxmeer). Daanen is een gecertificeerd ‘ringer’ van steenuilen en kerkuilen. Maar hij heeft ook de papieren voor het ringen van ransuilen, bosuilen, torenvalken, spreeuwen, boerenzwaluwen, huiszwaluwen en ooievaars (en doet dat ook). Belangrijk werk om de stand van deze vogels te kunnen monitoren.
Om de uilen ook een plek te geven waar ze kunnen broeden, voert vogelwacht de Maasheggen het beheer over nestkasten. “Wij hebben ongeveer 130 steenuilenkasten en zo’n 60 kerkuilenkasten.
Samen met die voor onder meer torenvalken en bosuilen zijn het er ruim 200.” Die worden niet alleen geplaatst, maar ook schoongemaakt en onderhouden.
Dat werk wordt door steeds minder mensen gedaan. Negen vrijwilligers telt de groep nog, en twee rustende leden. Met 63 jaar is de gemiddelde leeftijd erg hoog, vindt de gepensioneerde dakdekker. “We hebben wel geprobeerd om aanwas te krijgen. Maar je moet echt iemand vinden die een passie heeft voor natuur in het algemeen en vogels in het bijzonder.”
Wie belangstelling heeft voor deze vogelwacht, vindt de gegevens daarvan op deze kaart. Daar staan ook tal van andere groene vrijwilligersgroepen op.