Particulieren bouwen samen duurzame woondroom

Collectieve zelfbouw wint steeds meer terrein

Particulieren die elkaar vinden in hun duurzame woondromen en de krachten bundelen om die te realiseren. In de wijk Boschveld in ’s-Hertogenbosch herrees een bio-ecologisch wooncomplex met 23 houtskeletbouwwoningen en 1 duurzaam gerenoveerde woning. In de wijk, waar veel oude complexen zijn verruild voor nieuwbouw, springen de woningen architectonisch direct in het oog. “We worden weleens gezien als een enclave, maar het complex is juist heel transparant”, zegt bewoonster en beeldend kunstenaar Leidi Haaijer.

Het zelfbouwproject ‘Bewust Wonen en Werken Boschveld’ (BWWB) ligt middenin een wijk uit de jaren 50, vlakbij het centraal station. In 2009 startte de gemeente met plannen voor herstructurering van de verouderde wijk. “De basisschool op deze plek stond op de nominatie om gesloopt te worden”, vertelt Haaijer, een van de initiatiefnemers van het bewonerscollectief. “Het terrein had nog geen nieuwe bestemming, dus daar zijn wij toen met een paar mensen op ingesprongen.”

Grassroots

Haaijer (op de foto hiernaast rechts) wilde al jaren een strobalenhuis. “Dat was mijn grote droom. Gaandeweg bleek dit te veel voeten in de aarde te hebben. Ik moest dus helaas een concessie doen.” Lachend: “Het toilet is nu de enige plek in huis waar stro te vinden is, in de vorm van geperst stroplaat tegen de wanden.”

'Ik had altijd al iets met Transition Town-achtige concepten’.

Architecte Kim Verhoeven (op de foto hiernaast links), met haar gezin ook bewoonster van het complex, las in de prille planvormingsfase over het CPO-project (Collectief Particulier Opdrachtgeverschap). Daarbij nemen particulieren samen de rol van projectontwikkelaar op zich. “Ik had altijd al iets met Transition Town-achtige concepten, waarbij particulieren zelf het initiatief nemen om hun buurt, wijk, dorp of stad duurzamer en socialer te maken. Grassroots dus. Wij kwamen net terug uit Amsterdam en zagen wel iets in dit initiatief.”

Geen slaapwijk

Zo groeide via via het aantal belangstellenden en in 2012 werd de vereniging Bewust Wonen en Werken Boschveld opgericht. Haaijer: “We hebben in die periode nog met de woningcorporatie rond de tafel gezeten om te bekijken of we er een huurproject van konden maken. Maar die wilde niet mee in ons ecologische verhaal. En de optie om een eigen wooncoöperatie op te richten, zoals nu wel vaker gebeurt, was er toen niet. Het werd dus koop.”

Als eerste in Nederland in binnenstedelijk gebied is het wooncomplex niet aangesloten op het riool

Een provinciale subsidie voor het CPO-project van € 4.000 per woning maakte het mogelijk om de eerste concrete stappen te zetten. Er werd een procesbegeleider ingeschakeld die met de gemeente in gesprek ging over de aankoop van de grond. Ook werden de eerste schetsen op papier gezet door de architecten van ontwerperscollectief Archi3o, die nu alle drie ook zelf bewoners zijn van het wooncomplex. Uitgangspunt was dat het hele complex niet alleen technisch en ecologisch duurzaam moest worden, maar ook sociaal en financieel. Met gemeenschappelijke voorzieningen en woningen in verschillende prijsklassen.

“Zonder dat we een toelatingsbeleid hadden, woont hier nu een heel gemixt gezelschap van 75 bewoners”, vertelt Verhoeven. “Het enige wat we niet wilden is dat het een slaapwijk zou worden. Met gezinnen met kinderen van allerlei leeftijden én ouderen door elkaar is het lekker dynamisch. We hebben ook een paar familiehuizen waarin ouders en volwassen kinderen naast elkaar wonen.”

Milieuvriendelijke bouwmaterialen

De woningen variëren in gebruiksoppervlakte van 72 m2 tot 175 m2 en zijn in samenspraak met de individuele huishoudens ontwikkeld. “Uiteraard binnen een aantal gestelde kaders”, zegt Verhoeven. “Voor de raamverdeling bijvoorbeeld hadden we meerdere opties getekend. Daardoor ziet elke gevel er weer anders uit, maar vormen ze wel één geheel.”

Voor de bouw van het hele complex is hoofdzakelijk gebruik gemaakt van hernieuwbare en milieuvriendelijke bouwmaterialen. De gevels bestaan uit thermisch gemodificeerd (verduurzaamd) hout. De schil is volledig dampopen, vochtregulerend en extreem goed geïsoleerd met wand- en dakisolatie bestaande uit natuurlijke vezels, zoals vlas, jute en hennep. Voor de afwerking binnen is biogips, kalkstuc of leemstucwerk naar keuze gebruikt.

'Natuurlijk zijn er soms ook wel uitdagingen,
zo veel mensen zo veel wensen’.

De daken zijn bekleed met EPDM-rubber en alle platte daken en daken op het noorden kregen een groen sedumtapijt. Het complex wekt grotendeels eigen energie op met PV-panelen voor elektra en zonnecollectoren voor warm water. Ook is het volledig gasloos en – als eerste in Nederland in binnenstedelijk gebied – niet aangesloten op het riool. Verhoeven: “In onze gezamenlijke permacultuur binnentuin ligt het helofytenfilter voor de zuivering van het gebruikte water. Via een retourleiding wordt het water hergebruikt voor het doorspoelen van onze toiletten.”

Grotendeels zelfvoorzienend

Het resultaat is dat het CPO-project grotendeels zelfvoorzienend is in de energiebehoefte, de energieopwekking en het waterbeheer. Voor de woningen waar geen plaats was voor PV-panelen, is er een ‘lijntje’ naar de gemeenschappelijke kas, waarop 56 zonnepanelen liggen. “Een deel van mijn panelen ligt bij mijn buurvrouw op het dak“, zegt Leidi Haaijer. “Daardoor kan ik nu een dakterras gaan maken.”

'Niemand zit hier alleen maar in z’n eigen cocon.'

Hiermee schetst ze precies hoe het er in het wooncomplex aan toe gaat. “We leven hier echt met elkaar samen en zorgen voor elkaar als dat nodig is. Is iemand net bevallen, dan regelen we met z’n allen kraamkost voor de hele kraamtijd.”