Gedrag veranderen of verplicht water besparen?
Wat werkt en waarom?
Kan je water besparen door gewoon minder lang te douchen? Was het maar zo simpel. Langdurige gedragsverandering blijkt lastiger dan gedacht. Maar er zijn meer manieren om structureel water te besparen. Hoe gaan we bijvoorbeeld om met regenwater? En waarom verbruiken onze zuiderburen in Vlaanderen veel minder drinkwater dan Nederlanders? Vier sprekers delen hun kennis over watergebruik, gedragsverandering en regelgeving.

Van 128 naar 100 liter drinkwater per dag
Namens het Breed Bestuurlijk Grondwateroverleg trapt gedeputeerde Saskia Boelema het symposium af met een duidelijke wens: “Ik hoop dat we vandaag een paar ideeën opdoen die we écht kunnen uitvoeren om waterverbruik van 128 liter naar minstens 100 liter terug te brengen.” Om het advies van de Commissie Droogte uit te voeren, heeft het Breed Bestuurlijke Grondwateroverleg (BBG) de Droogteagenda Brabant opgesteld. Meer water vasthouden in de bodem, minder water gebruiken en samenwerking tussen verschillende partijen: alles om de watervoorraad te beschermen. “De Belgen laten ons zien dat water besparen kan: zij hebben verbruik met een derde teruggebracht.”
“Wees zuinig met drinkwater”
Drinkwaterbedrijf Brabant Water heeft een wettelijke verplichting om aan alle 2,6 miljoen Brabanders schoon drinkwater te leveren. Maar door klimaatverandering en door de toegenomen vraag naar drinkwater staat de levering van drinkwater onder grote druk. Sectordirecteur van Brabant Water Karlijn van der Heijden legt uit: “De drinkwatervraag stijgt, maar de hoeveelheid grondwater die we mogen oppompen is begrensd. Drinkwaterbesparing kan helpen om stijging van de vraag af te vlakken en zo bijdragen aan het afwenden van het drinkwatertekort. In West-Brabant is het al code rood, in de komende jaren gaan we dat merken.” Wat we daar nu van merken is dat nieuwe bedrijven met een aanzienlijke watervraag, niet zonder meer aangesloten worden op het waternet.
Met nieuwe technieken, slimme watermeters, publiekscampagnes en een waterbespaarplatform zet Brabant Water vol in op de boodschap: ‘Wees zuinig met drinkwater’. Gemiddeld verbruikt een Brabander 128 liter water per dag. Het doel van het drinkwaterbedrijf is om die hoeveelheid terug te brengen naar 100 liter per dag. Naast besparing, onderzoekt het bedrijf ook mogelijkheden om drinkwater te winnen uit zout en brak water, oeverwater en rivierwater. En de kwaliteit van de 29 drinkwaterbronnen die Brabant rijk is, worden beter beschermt door meer natuurontwikkeling.


Gedragsverandering werkt alleen als het een automatisme wordt
De volgende spreker is gedragsonderzoeker Stefanie Salmon. Zij werkt bij het KWR Water Research Institute en onderzoekt op welke manier mensen hun gedrag langdurig aanpassen om bijvoorbeeld water te besparen. Ze laat zien dat bijna 60% van de Nederlanders graag meer water bespaart. Maar hoe goed onze intentie ook is, tot echte gedragsverandering komt dat zelden. “Dat komt door de ‘intention behaviour gap’. Denk maar aan goede voornemens met oud & nieuw. Het lukt soms om dat even vol te houden, maar dan heb je vaak de neiging om terug te vallen in oude gewoontes.
Dat heeft alles te maken met de manier waarop onze hersenen werken.” 95% van onze hersencapaciteit gebruiken we voor zaken die we hebben geautomatiseerd, zoals douchen en handen wassen. De overige 5% gaat over bewust keuzes maken en reflecteren. “Dat kost veel energie voor de hersenen en je moet er gemotiveerd voor zijn. Wil je dus gedrag veranderen, dan zul je nieuwe gewoontes moeten creëren.”
“Tips om water te besparen helpen niet echt. Kennisoverdracht is niet voldoende”, zegt Salmon. Het gewoontegedrag ombuigen en direct feedback geven over het verbruik lijkt wél te werken. Ook slimme meters die tonen hoeveel water je verbruikt hebben effect. “Daarnaast zijn sociale normen belangrijk: wat doen anderen?”
“Iedereen kan zijn steentje bijdragen aan waterbewust gedrag.”
Hoe gaat het Rijk om met waterbesparing? Ernst Haijtink van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat betreedt het podium. Hij is onderdeel van het gedragsteam en wil waterbewust gedrag onder Nederlanders stimuleren. Waterbesparing kan volgens Haijtink door korter te douchen, de kleine spoelknop van de wc te gebruiken en gebruik te maken van een waterbesparende douchekop. Daarnaast noemt hij het vergroenen van tuinen om regenwater op te vangen als belangrijke maatregel in de wateropgave, aangezien 60% van de ruimte in het stedelijk gebied in handen is van particulieren. “Iedereen kan zijn steentje bijdragen aan waterbewust gedrag.”
“Wil je gedrag veranderen, dan kom je er niet alleen met bewustwording. Een van de belangrijkste dingen is: monitor wat je met je gedragsinterventie hebt bereikt. Wat werkt wel en wat werkt niet?”


Verplicht hemelwater vasthouden
De laatste keynote-spreker is Martin Lelie, ambtenaar bij de gemeente Sint-Gillis-Waas in België. Lelie wil blijven genieten van zijn luxe douchemoment. Voor hem is het helder: “Wij gebruiken al heel lang hemelwaterputten om regenwater op te vangen. Ik begrijp niet waarom dat hier omstreden is in Nederland.” In België is het verplicht om hemelwater op te vangen en te gebruiken voor alles waarvoor geen drinkwater nodig is, zoals het doorspoelen van de wc en het wassen van kleding. Op die manier besparen onze zuiderburen ruim 30% van hun drinkwater, zonder daar veel moeite voor te hoeven doen.
“De problematiek is hetzelfde in Vlaanderen als in Nederland: we hebben te maken wateroverlast en droogte,” zegt Lelie. “Wij gebruiken het juiste water voor de juiste toepassing.” Kan je regenwater gebruiken voor het wassen van je ramen, het irrigeren van je tuin en het doorspoelen van je toilet? Dan mag je daar geen kostbaar drinkwater voor gebruiken. “Alles waar je hemelwater voor kan gebruiken, moet verplicht aangesloten worden [op een regenwaterput].” In België hebben ze een strikte scheiding van hemelwater en vuilwater in verschillende buizen. “Het is een wettelijke verplichting om het hemelwater uit het riool te houden. Doe je dat niet, dan krijg je geen subsidie.”
“Wil je het gebruik van drinkwater verminderen? Dat is heel simpel. Kijk voor welke toepassing je ook regenwater kan gebruiken.” Uit de cijfers die Lelie laat zien, blijkt dat de Belgen van 110 liter water die ze dagelijks gebruiken, 55 liter door regenwater kan worden vervangen. Onze Vlaamse zuiderburen zijn hier al sinds 2004 mee bezig en de regels over watergebruik worden steeds strikter. “In de praktijk is het drinkwaterverbruik gemiddeld 70 liter per persoon per dag in Vlaanderen. Puur door stelselmatig mensen te verplichten het hemelwater op te vangen en te gebruiken. Drinkwater gebruiken in de wc-pot, dat kan eigenlijk niet meer als je weet dat ze op andere plekken in de wereld geen zuiver water hebben om te drinken.”