Honderden meetpunten bewaken Brabants grondwater
In toenemende mate staat het grondwater in Noord-Brabant onder druk. Gevaren als verdroging en verontreiniging liggen nadrukkelijk op de loer. In een coalitie van grondwaterbeheerders met een uitgekiend en groeiend meetnetwerk houdt de provincie de vinger nadrukkelijk aan de pols.
Grondwater. Je ziet het normaal gesproken niet, tenzij het stortregent en je een kelder hebt die niet waterdicht is. Een onzichtbare levensader. Onmisbaar voor een gezonde natuur en landbouw en – heel diep in de bodem – ons drinkwater. Het grondwater verdient het om goed in de gaten te worden gehouden.
Saskia Boelema, de nieuwe Brabantse gedeputeerde voor Water en Bodem, vertelt daarover: “De laatste jaren zijn de grondwaterstanden op verschillende plaatsen in Brabant gedaald. Waar een te hoge grondwaterstand wateroverlast kan veroorzaken, kan een te lage stand leiden tot verdroging. Het is dus belangrijk om te zorgen voor een goede balans.”
Kwantiteit en kwaliteit gemeten
De provincie heeft hiervoor twee vaste grondwatermeetnetten. Daarmee wordt zowel de kwantiteit (grondwaterstanden en stijghoogten) gemeten als de kwaliteit (aanwezigheid van chemische stoffen) van het grondwater.
Deze informatie wordt onder meer gebruikt voor rapportage aan de Europese Unie, met het oog op de Europese Kader Richtlijn Water. Maar ook om het provinciale beleid te evalueren en als signaleringsfunctie.
“Een aantal jaren geleden bleek bijvoorbeeld uit de metingen dat er geen evenwicht meer was tussen aanvulling en onttrekking van het diepe grondwater”, zegt Bas Nelemans van de provincie. “Op basis hiervan is het provinciale beleid verscherpt rondom grotere grondwateronttrekkingen, zoals drinkwaterwinningen.”
"We meten steeds meer stoffen die er van nature niet in thuishoren."
Bas Nelemans | Beleidsmedewerker Water & Bodem
‘Bestrijdingsmiddelen en PFAS’
Daarnaast ziet de provincie in de metingen dat het grondwater ‘vergrijst’. Nelemans: “We meten steeds meer stoffen die er van nature niet in thuishoren, zoals bestrijdingsmiddelen en PFAS.”
Door die al meteen in het bovenste, jonge grondwater te meten, kan de provincie voorbereidingen treffen waardoor de drinkwaterwinning niet in gevaar komt. Ze kan ook haar beleid aanpassen, waardoor afvoeren van deze verontreinigingen wordt beperkt of verboden.
Verdroging van natuurgebieden
Een andere kenmerkende trend in Noord-Brabant is dat natuurgebieden de afgelopen decennia last kregen van verdroging. De droge zomers van de afgelopen jaren versterkten die tendens alleen maar. Verdroging is vaak een combinatie van structureel te lage grondwaterstanden en een slechte waterkwaliteit.
Met het Beleidsmeetnet Verdroging volgen provincie en waterschappen deze combinatie van kwantiteit en kwaliteit in 30 verdroogde Brabantse natuurgebieden. De data hiervoor worden onder andere aangeleverd door de Brabantse waterschappen.
"Er is een heel goede samenwerking tussen de grote grondwaterbeheerders."
Rutger van Ouwerkerk | Senior-adviseur Waterschap Brabantse Delta
‘Ieder stukje in kaart brengen’
Maar niet alleen daarvoor, schetst Rutger van Ouwerkerk, bij waterschap Brabantse Delta senior-adviseur monitoring watersysteem. “We hebben nu een meetnet van ongeveer 400 grondwatermeters. Dat aantal stijgt enorm. Ik denk dat we binnen een paar jaar op 1000 locaties zitten.”
Waarom die groei? “Omdat we veel meer willen weten over het grondwater. Je wilt eigenlijk van ieder stukje iets kunnen zeggen, ook op verschillende dieptes. Dat kunnen we nu niet.” Waterschap De Dommel heeft eveneens zijn meetnet verdicht en waterschap Aa en Maas is op vergelijkbare wijze zijn meetnet aan het verbeteren.
Brede uitwisseling van gegevens
Behalve de waterschappen en de provincie meten ook gemeenten en drinkwaterbedrijf Brabant Water grondwaterstanden. Daarbij is wel een scherpe verdeling afgesproken, weet Van Ouwerkerk.
“De waterschappen meten in landelijke gebieden, gemeenten in stedelijk gebied en het diepere grondwater (onder de 10 meter) is overal in Brabant het domein van de provincie. Brabant Water zit dan weer vooral rondom de grondwateronttrekkingen.”
De data die dit oplevert, worden onderling en ook op landelijk niveau uitgewisseld. “Er is een heel goede samenwerking tussen de grote grondwaterbeheerders. Zo doen wij al jaren ons voordeel met de metingen van de provincie”, stelt een tevreden Van Ouwerkerk.
Nieuw: verdrogingsviewer
Brabantse Delta gaat ook gegevens aanleveren voor de Brabantse Verdrogingsviewer. “Die wordt momenteel ontwikkeld door de provincie”, vertelt Bas Nelemans, die daar beleidsmedewerker is voor de monitoring en digitalisering.
De verdrogingsviewer geeft bestuurders en professionals een actueel én historisch inzicht in de mate van verdroging binnen (grond)waterafhankelijke natuur in Brabant. Een stoplichtensysteem geeft snel een indruk van de stand van zaken en trends.
Nelemans: “Je kunt er laagdrempelig antwoorden vinden op vragen als: wat was vorig jaar de mate van verdroging voor heel Brabant? En hoe verhoudt deze zich tot tien jaar terug?” De provincie wil dit ‘dashboard’ uiterlijk in maart volgend jaar in gebruik nemen. Het is dan te vinden op de website Brabant InZicht, waarop nu al diverse dashboards en kaarten staan.
Publieksgrondwatermeter maakt verborgen grondwater zichtbaar
Gedeputeerde Saskia Boelema (provincie Noord-Brabant), watergraaf Erik de Ridder (waterschap De Dommel) en burgemeester Judith Keijzers-Verschelling (gemeente Oirschot), zie foto hierboven, hebben op 13 september de eerste publieksgrondwatermeter onthuld in Oirschot. Met deze meter vragen de partijen aandacht voor het probleem van de dalende grondwaterstanden in Brabant.
Het belang van grondwater voor de natuur, landbouw en ons drinkwater is onmiskenbaar. Omdat het echter grotendeels aan het zicht onttrokken is, wordt die betekenis nogal eens onderschat. De publieksgrondwatermeter maakt zichtbaar of het grondwater ter plaatse hoger, normaal of lager staat voor de tijd van het jaar.
"Brabanders kunnen bijdragen aan een gezonde grondwaterstand."
Martien van Beljouw | Strategisch adviseur Waterschap De Dommel
Wat kun je zelf doen?
Brabanders kunnen bijdragen aan een gezonde grondwaterstand. “Vervang in je tuin de tegels door planten en bloemen, het liefst die goed zijn voor bijen en insecten. Zo voorkom je dat water wordt afgevoerd naar de riolering”, tipt Martien van Beljouw, strategisch adviseur waterbeheer bij waterschap De Dommel.
Ook kun je met een regenton het dakwater opvangen en gebruiken in je tuin. “Of maak van je dak een groendak met bijvoorbeeld sedumplanten. Die isoleren goed, houden water vast en zijn ook nog goed voor de biodiversiteit”, weet Van Beljouw. “Ook daardoor wordt de waterzuiveringsinstallatie ontlast en worden wateroverlast of een tekort voorkomen.”
De komende maanden worden in totaal 11 nieuwe publieksgrondwatermeters geplaatst in het werkgebied van waterschap De Dommel. De provincie hoopt dat meer organisaties zoals waterschappen en gemeenten in Noord-Brabant zo’n meter plaatsen om kennis over en inzicht in de grondwaterstand bij Brabanders te vergroten.