Waterplan in de maak
In Brabant hebben we een bijzondere band met het water en het land. Van oudsher hadden bescherming tegen te hoge rivierpeilen en dijkdoorbraken prioriteit. De laatste tijd hebben we ook meer te kampen met regenbuien die de straten en akkers blank zetten. En, nog belangrijker misschien: we weten dat het water niet alleen onze vijand is; maar óók onze vriend.
Steeds vaker hebben we last van wekenlange hitte en droogte. We willen dus niet alleen graag droge voeten houden, maar willen ook het water dat valt, opslaan voor later. In twee etappes (in deze editie en in nummer 43) delen we vijf inspirerende voorbeelden van een aanpak. Hoe ingewikkeld soms ook.
WATERADVIES OP POSTCODENIVEAU
BEN JIJ AL WATERPROOF?
Daniël van den Heuvel
BOER ZOEKT WATER
KLIMAATADAPTATIE MET SUB-IRRIGATIE
Jacqueline Ulen
RESTWATER SUIKERBIETEN
DORSTLESSEND VOOR GLASTUINBOUW
Teun van Dooren
WATERADVIES OP POSTCODENIVEAU: BEN JIJ AL WATERPROOF?
Tot zeventig procent van de Brabantse stedelijke gebieden is eigendom van particulieren. Als overheid kun je daar dus geen maatregelen nemen. Die ruimte is wel hard nodig om de doelstellingen rond klimaatadaptatie te bereiken. Hoe zorg je ervoor dat eigenaren en huurders zin krijgen om daar iets in te betekenen? Die vraag stond centraal bij het ontwikkelen van samenwaterproof.com. Op het platform kun je als eigenaar of huurder op grond van hun adres en postcode informatie op maat krijgen. Zo weten zij welke maatregelen voor hun gebouw en omgeving zinvol zijn. Een regenton zonder tuin is niet praktisch. Maar dan zou je op je balkon wél een waterschutting kunnen proberen: een schutting die meteen als regenton kan dienen. Projectleider Daniël van den Heuvel van het advies- en ingenieursbureau Witteveen+Bos: “Met informatie over jouw pand komen we met slimme maatregelen in jouw situatie. Zo maak je de kans zo groot mogelijk dat mensen er ook echt mee aan de slag kunnen én dat de maatregel die mensen nemen zinvol is.” Voorheen hadden veel gemeentes bijvoorbeeld wel een subsidie voor groene daken. Van den Heuvel: “Maar dan werd die voor de hele gemeente ingezet, en was er eigenlijk geen zicht op in welke buurten een groen dak een goed idee was. En ook geen informatie of zo’n subsidie dan inderdaad in die wijk werd gebruikt.” Witteveen+Bos ontwikkelde het platform samen met Waterkring De Baronie. Daarin werken de gemeenten Alphen-Chaam, Baarle-Nassau, Breda, Etten-Leur, Rucphen en Zundert samen met waterschap Brabantse Delta en drinkwaterbedrijf Brabant Water aan de klimaatopgave. Inmiddels is het platform op weg naar gebruik in heel Brabant en Nederland. Op IkBenWaterproof.nl vind je advies, inzicht in de kosten en klusvideo’s. Van den Heuvel: “Uiteindelijk willen we toe naar een soort stemwijzer: waarin je precies kunt aangeven wat je belangrijk vindt, en dan maatregelen krijgt aangeboden die het best passen bij je wensen en budget.”
Populaire maatregel voor mensen met een kruipruimte: de waterzak Een zak onder je huis waarin tijdens heftige buien water een tijdje wordt opgevangen, zodat het riool de afvoer later kan verwerken. In de toekomst moet je dit eigenlijk ook kunnen vasthouden en koppelen aan je sproeier of vijver!
BOER ZOEKT WATER: KLIMAATADAPTATIE MET 'ONDERGRONDS BEREGENEN'
Wat doe je als je voldoende smakelijk groen gras nodig hebt voor je koeien, en geconfronteerd wordt met steeds drogere zomers? De familie Ulen die boert op de Brabantse hoge droge zandgronden investeerde in sub-irrigatie, ook wel ondergronds beregenen genoemd. Door het stuk grond in Asten-Heusden te voorzien van ondergrondse leidingen kan er water worden ingelaten. Dit komt uit de Voordeldonkse Broekloop die het perceel doorkruist. Door de leidingen aan het einde met elkaar te verbinden en afsluitbaar te maken, kan het water worden vastgehouden voor droge periodes. Is er te veel water, dan kan de afsluiter worden opengezet en gaat het terug naar de beek. Het systeem kan in potentie 168.000 m3 water bergen. In totaal ligt er op het land ruim 83 kilometer drainagebuis op 90 centimeter in de grond. Jacqueline Ulen: “In 2020 is de aanleg van het systeem afgemaakt en zijn de eerste echte ervaringen opgedaan. Dat was meteen het jaar van de waarheid, want wat was het droog! Maar ondanks de droogte hebben we niet hoeven te beregenen: de bodem bleef namelijk vochtig. Landbouwkundig biedt het systeem dus perspectief.”
Ulen: “Klimaatadaptatie met sub-irrigatie, dat is zo’n beetje onze slogan. In Nederland zijn we kampioen in water afvoeren. Nu moeten we leren om water vast te houden. Dat is precies wat we doen: we houden meer regen- en oppervlaktewater vast in het gebied. Water dat anders wegstroomt naar de zee.”
RESTWATER SUIKERBIETEN LEST DORST VAN GLASTUINBOUW
Genoeg water is voor tuinders in de glastuinbouw noodzakelijk, maar niet vanzelfsprekend. De nabije suikerbietenfabriek en een ondergrondse wateropslag bieden uitkomst in Dinteloord. Beschikbaarheid van betrouwbaar zoet water van hoge kwaliteit was lastig voor glastuinbouwgebied Nieuw Prinsenland. De aanvoer van zoet oppervlaktewater naar het gebied is beperkt. Het grondwater in het gebied is brak en wordt niet van nature aangevuld. Ondanks dat al het hemelwater werd opgevangen in bassins, dreigde een fors watertekort in droge perioden. De Cosun Beet Company (voorheen Suiker Unie) is gevestigd vlakbij het glastuinbouwgebied en verwerkt per oogstseizoen ruim 3 miljoen ton suikerbieten tot suiker. Daarbij komt vooral in de periode tussen september en januari veel water vrij; een suikerbiet bestaat immers voor driekwart uit water. Om dit restwater te zuiveren tot hoogwaardig zoet irrigatiewater, is een zuivering gebouwd. Het water kan daarmee ook opnieuw worden gebruikt door de suikerfabriek zelf. Hydroloog Teun van Dooren van wateronderzoeksinstituut KWR: ”Probleem bleef: waar laat je dit water in de maanden tot het nodig is, meestal in het voorjaar en de zomer? De ondergrond bood uitkomst. In Dinteloord is een ondergrondse waterberging aangelegd: het zoete water wordt met putten geïnfiltreerd in de ondergrond en vormt zo een zoetwater-bel. De opslagcapaciteit is ca. 300,000 m3. Zo zijn de tuinders van het glastuinbouwgebied verzekerd van voldoende gietwater.”
Teun van Dooren: “In de droge zomer van 2018 kon het systeem nog water leveren terwijl elders in Nederland de watervoorziening voor de landbouw kritiek werd. Ook in 2019 en 2020 leverde het voldoende backup. Suikerbieten lessen de dorst van het glastuinbouwgebied Nieuw Prinsenland.”